Özgür Yazılım nedir?
Her açık kaynak kodlu yazılım özgür müdür?
soruları aklıma gelince GNU ya bir baktım. çokta güzel ifade etmişler.
Bu özgür yazılım tanımını, belirli bir yazılımın, özgür yazılım olarak sayılmasının koşullarını açıkça göstermek için yapıyoruz. Arada sırada açıklık getirmek amacıyla bu tanımı yeniden gözden geçiririz. Eğer yaptığımız değişikliklere gözatmak isterseniz, lütfen daha fazla bilgi için aşağıdaki Kayıtlar kısmına bakınız.
“Özgür yazılım” bir özgürlük meselesidir, fiyat değil1.
Özgür yazılım kavramı, kullanıcıların, yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme ve geliştirme özgürlükleriyle ilgili bir kavramdır. Daha açık konuşacak olursak, "özgür yazılım" kavramı, yazılım kullanıcıları dört olmazsa olmaz özgürlüğe sahiplerdir demektir:
Herhangi bir amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü (0 numaralı özgürlük).
Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü (1 numaralı özgürlük). Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için önkoşuldur.
Kopyaları dağıtma özgürlüğü. Böylece komşunuza yardım edebilirsiniz (2 numaralı özgürlük).
Tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde programı geliştirme ve geliştirdiklerinizi (ve genel olarak değiştirilmiş sürümlerini) yayınlama özgürlüğü (3 numaralı özgürlük). Kaynak koduna erişmek, bunun için bir önkoşuldur.
Bir program, eğer kullanıcıları bu özgürlüklere sahipse özgür yazılımdır. Yani, kopyalarını değiştirerek ya da değiştirmeden, ücretli ya da ücretsiz, herhangi bir yerdeki herhangi birine dağıtmaya serbest olmalısınız. Özgür olmak demek (bu meyanda), tüm bunları yapmak için izin istemek ya da izin için ödeme yapmak zorunda olmamanız demektir.
Ayrıca değişiklikler yapmak ve bu değişiklikleri özel olarak kendi işinizde veya oyununuzda kullanma özgürlüğünüz de olmalı. Değişikliklerinizi yayımladığınızda da, hiç kimseyi haberdar etmenize gerek olmamalıdır.
Bir programı kullanma özgürlüğü demek, onu, herhangi bir bireyin ya da kurumun, herhangi bir bilgisayar sistemi üzerinde, herhangi bir iş için geliştirici ya da bir başka şey ile iletişim kurmak zorunluluğu olmadan kullanabilmek demektir. Bu özgürlükte kullanıcının amacı önemlidir, geliştiricininki değil; Sen, bir kullanıcı olarak kendi amaçların için bir programı çalıştırmaya özgürsün ve eğer bir başkasına dağıtırsan, o da kendi amaçları için programı çalıştırmaya özgürdür, ama kendi amaçlarınız için onu zorlayamazsınız.
Programın kopyalarının dağıtımı özgürlüğü, programın hem değiştirilmiş hem de değiştirilmemiş, kaynak kodunda olduğu gibi ikili veya çalıştırılabilir halini içermesi zorunludur. (Programları çalıştırılabilir halleri ile dağıtmak kolayca yüklenebilen özgür işletim sistemleri için gerekiyor) Eğer, belli bir yazılımın ikili ya da çalıştırılabilir bir biçimini oluşturmak olanaksızsa (ki bazı diller bu özelliği desteklemiyor), o zaman sorun yok; ancak, program, bu biçimlerden herhangi birine sokmanın bir yolunu bulduğunuzda, programı yeniden dağıtmaya hakkınızın olması gerekir.
Değişiklikler yapma ve geliştirilmiş sürümlerini yayımlama özgürlüklerine sahip olabilmek için, mantıklı olmak için programın kaynak kodlarına erişmeniz zorunludur. Bu nedenle, kaynak koda erişim, özgür yazılım için gerekli bir durumdur.
1 numaralı özgürlük özgün sürümün yerine kendi değişiklik yaptığınız sürümü kullanabilmenizi de içerir. Eğer program bir başkasının değişiklik yapılmış sürümlerini çalıştıracak, ancak sizinkileri reddedecek şekilde tasarlanmış bir ürün ile birlikte geliyorsa — bu işlem “tivolaştırma”2 ya da (kara liste aracılığıyla) “güvenli açılış” olarak bilinir — 1 numaralı özgürlük uygulamada bir özgürlük olacağı yerde teorik bir düş olacaktır.
Bir program üzerinde değişiklik yapmanın önemli yollarından biri de, mevcut özgür altyordam ve modülleri birleştirmektir. Eğer programın lisansı, var olan bir bölümün içerisine ekleme yapamayacağınızı diyorsa, örneğin eklediğiniz her kodun telif hakkı sahibi olmanız gerektiğini söylüyorsa, o lisans, özgür olarak tanımlamak için çok kısıtlayıcıdır.
Bu özgürlüklerin gerçek hayatta uygulanabilir olması için, yanlış bir şey yapmadığınız sürece, değiştirilemez olmaları gerekir; eğer geliştirici, bir soruna neden olabilecek hiçbir şey yapmadığınız halde, yazılımın lisansını değiştirecek güce sahipse, o halde o yazılımı özgür değildir.
Buna rağmen, özgür yazılımı dağıtma konusundaki birtakım kurallar, merkezi özgürlüklerle çakışmadığı sürece, kabul edilebilir. Örneğin, copyleft, (basitçe söyleyecek olursak) yazılımı dağıtırken, diğer insanların özgürlüklerini hiçe sayan kısıtlamalar ekleyememeniz için konmuş kuraldır. Bu kural, merkezi özgürlükler ile çakışmaz; hatta onları korur.
GNU projesinde, bu özgürlükleri herkes için yasal olarak korumak için copyleft kavramını kullanırız. Fakat copyleft olmayan özgür yazılımlar da bulunmaktadır. Önemli nedenlerden dolayı, copyleft kullanmanın daha iyi olduğuna inanıyoruz, ama eğer yazılımınız copyleft olmayan bir özgür yazılımsa, temel olarak o yine de ahlaka uygundur. “Özgür yazılım”, “copyleft yazılım” ile diğer yazılım kategorileri ve bunların birbirleriyle ilişkilerini görmek için Özgür Yazılım Kategorileri sayfasına bakın.
“Özgür yazılım”, “ticari olmayan” demek değildir. Özgür bir program, ticari kullanım, ticari geliştirme ve ticari dağıtım için kullanılabilir. Özgür yazılımların ticari geliştirilmeleri artık alışılmadık bir durum değil; artık özgür ticari yazılımlar çok önemlidir. Özgür yazılımın kopylarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, herzaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını satma haklarına sahipsinizdir.
Bir değiğikliğin aslında bir iyileştirme meydana getirip getirmemiş olacağı özneseldir, yani yoruma açıktır. Özünde, eğer sizin yaptığınız değişiklikler birbaşkasının onları iyileştirme saymasıyla sınırlılarsa, bu özgürlük değildir.
Bazen devletin ihracat kontrolü yasaları ve ticari yaptırımlar, yazılımınızın kopyalarını uluslararası dağıtma özgürlüğünüzü kısıtlayabilir. Yazılım geliştiricileri, bu kısıtlamaları yeniden düzenleme ya da ortadan kaldırma gücüne sahip değildirler, ama yapabilecekleri ve yapmaları gerekenf şey, yazılımın kullanma koşulu olarak bu yaptırımları içermesini reddetmektir. Bu yolla kısıtlamalar, yargılamaların dışında kalan etkinlik ve kişileri etkilemeyeceklerdir. Bu nedenle, özgür yazılım lisansları hiçbir ihracat kontrolü yasasına uyma zorunluluğunu olmazsa olmaz özgürlüklere koşul koymamalıdır.
Birçok özgür yazılım lisansı telif hakkına dayanır ve ne gibi gereksinimlerin telif hakkına dayatılacağına dair sınırlamalar vardır. Eğer bir telif hakkı tabanlı lisans, yukarıda açıkladığımız özgürlüklere saygı gösteriyorsa, daha önce beklemediğimiz herhangi türden bir sorunla karşılaşma olasılığımız zayıf olacaktır (aslında bu ara sıra olur). Buna rağmen, bazı özgür yazılım lisansları sözleşmelere dayanmaktadır ve bazı sözleşmeler, olağan kısıtlamalara geniş bir şekilde dayatılabilmektedir. Bu da, bir lisansın kabul edilemez kısıtlamalara ve özgür olarak kabul edilmemesine dair mümkün birçok yol olduğunu belirtir.
Büyük olasılıkla, olabilecek tüm yolları burada listeleyemeyebiliriz. Eğer bir sözleşme tabanlı lisans, kullanıcıyı telif hakkı tabanlı bir lisansın yapamayacağı, alışılmadık bir şekilde kısıtlarsa ve burada meşru olarak açıklanmamışsa, o halde bu konu hakkında düşünmemiz gerekir ve bunu herhalde, özgür olmayan bir lisans olarak tanımlayacağızdır.
Özgür yazılım hakkında konuşurken “bedava” gibi terimler kullanmaktan kaçınmak en iyisidir. Çünkü insanlar, konunun özgürlükle ilgili değil, parayla ilgili olduğunu sanabilirler. “Korsanlık” gibi bazı genel terimleri temsil eden düşünceleri desteklemeyeceğinizi umuyoruz. Bu terimler ile ilgili bir tartışma için Kullanmaktan Kaçınılması Gereken Kelimeler ve Deyimler sayfasına bakabilirsiniz. “özgür yazılım” kavramının birçok dile çevirisini içeren bir listemiz var.
Son olarak, özgür yazılım tanımında belirtilen kıstaslar gibi açıklamaların dikkatli çevrilmesi gerektiğine dikkat çekmek istiyoruz. Bir yazılım lisansının ögür yazılım lisansı olup olmadığna karar vermek için onu kesin kelimelerle olduğu gibi ruhunun da uyup olmadığını da belirliyoruz. Eğer bir yazılım lisansı, mantıksız kısıtlamalar içeriyorsa ve bu durumu buradaki kıstaslar içinde açıklamadıysak bile, bu lisansı reddederiz. Bazen, bir lisansın kabul edilebilir olup olmadığına karar verirken, lisans gereksinimleri, kapsamlı düşünmeyi ya da bir avukatla görüşmeyi gerektiren konuları içerebiliyor. Yeni bir konu hakkında bir sonuca vardığımızda, mevcut lisansların neyi sınırladığını ya da sınırlamadığını açıkça belirtmek için bu kıstaslar sıklıkla güncelliyoruz.
Eğer bir lisansın, söz ettiğimiz kıstasları sağlayıp sağlamadığıyla ilgileniyorsanız, lisansların listesi sayfasına bakın. Eğer ilgili olduğunuz lisans, burada listelenmemişse, tüm merak ettiklerinizi, bize <
licensing@gnu.org> adresine eposta yollayarak sorabilirsiniz.
Eğer yeni bir lisans yazmayı düşünüyorsanız, bu adrese yazarak FSF ile irtibat kurunuz. Değişik özgür yazılım lisanslarının çoğalması, kullanıcıların lisansları anlayabilmek için daha fazla çaba sarf edeceği anlamına gelir; belki sizin için, gereksinimlerinizi karşılayabilecek mevcut bir Özgür Yazılım lisansı bulmanızda yardımcı olabiliriz.
Eğer bu olanaksızsa ve gerçekten yeni bir lisansa gereksiniminiz varsa, bizim yardımımızla, lisansınızın bir özgür yazılım lisansı olduğunu temin edebilir ve olası uygulama sorunlarından kurtulabilirsiniz.
Yazılımın Yanında
Yazılımın özgür olmasını gerektiren aynı sebeplerden dolayı ve kılavuzların da yazılımın bir etkili parçası olduğundan Yazılım kılavuzları da özgür olmak zorundadır
Aynı görüşler diğer kullanışlı uygulamalar için de mantıklıdır — yani, öğrenim ve başvuru işleri gibi kullanışlı bilgi sunan işler. Wikipedia en iyi bilinen örnek.
Her hangi bir çalışma özgür olabilir, ve özgür yazılım tanımı da her çeşit çalışmaya uygun özgür kültürel çalışmalar tanımına genişletildi.
Açık Kaynak?
Diğer bir grup, “özgür yazılım” kavramına benzer (ancak aynısı değil) “açık kaynak” diye bir terim kullanmaya başladı. Biz, “özgür yazılım” terimini tercih ediyoruz, çünkü bu terimin ücret yerine özgürlüğü simgelediğini bir kere duyduğunuzda, bu terim artık size düşünce özgürlüğünü çağrıştırır. Ancak “açık” kelimesi, asla özgürlüğe işaret etmez.
