 |
February 13, 2018, 04:52:45 PM |
|
Stanford Prison Experiment: Zimbardo'nun Hayalindeki RPG
İçimizde bilenler vardır tabiki. Fakat bilmeyenler için beynimizi açacak deneylerden bir tanesidir bu. İlginize bırakıyorum.
Kendini bir role playing game'e fazla kaptırmanın en ünlü örneği Stanford Hapishane Deneyi.
1971'de Stanford Üniversitesi'nde ufak bir hapishane seti kuruluyor ve Profesör Zimbardo'nun (adamın ismi tam Marvel kötü adam ismi) öğrencilerinin bir kısmı gardiyan, kalanı da mahkum rolünü oynamaya başlıyorlar. En başta herkes işin dalgasında ama sadece bir gün içinde roller ciddileşiyor: Gardiyanlar çıkan "isyanla" başetmek için önce yangın söndürücüler kullanıyor, sonra da isyana katılmayanlar için daha konforlu bir hücre inşa edip, grev kırıcılığı başlatıyor. Üçüncü gün, psikolojik harp için mahkumların tuvaletlerini yaptıkları kovaları temizlemeyi bırakıyorlar, yahut döşeklerini alıp onları yerde yatmaya zorluyorlar.
ABD'nin en güzel kampüslerinden birinin ortasında resmen Sineklerin Tanrısı yeniden canlandırılmış. Ama o hikayenin aksine, burada her şey sadece 6 gün içinde olup bitiyor. Nazilerin iktidara yükselişini simüle eden The Third Wave deneyi de 3 günde çığrından çıkmış, 5. günün başında da iptal edilmişti. Çok kolay gaza gelen, kendini çok kolay kaptıran varlıklarız.
Stanford deneyinin filminden bir kare. Bilerek izlemedim ki "ben onu orijinalinden okumuştum zaten" diyebileyim konusu açıldığında.
Gerçi bir sürü araştırmacı sonuçların abartıldığını düşünüyor. Zira bu tip deneylere katılanlarda demand characteristic denen bir etki oluşur: Deneyin amacını ve profesörün beklentilerini tahmin edip, davranışlarını ona göre ayarlar insanlar, bilinçli ve bilinçsiz biçimde. Güç zehirlenmesini araştıran bir simülasyonda olduklarını bildikleri için, öğrenciler daha da sadist olmuşlar yani.
İşte tam da bu yüzden, bu simülasyonun en ilginç yanı, hapishane müdürünü oynayan Zimbardo'nun da kendini rolüne kaptırmış olması. Demand characteristic'ten en az etkilenecek aktör o. Ama giderek kötüleşen duruma bir deneyci olarak müdahale etmek yerine, hapishane müdürü olarak yeni yeni kararlar alıyor, senaryoyu dallandırıyor.
Sadece o da değil, tüm bunları ara ara gözlemleyen yaklaşık 50 kişi var. Ve hiçbiri, ne gardiyanlar sadizme kaydığında, ne de 5 mahkum travma yüzünden deneyden çıkarıldığında, deneyi durdurmayı önermemiş.
Bir tanesi hariç: Zimbardo'nun o zamanki kız arkadaşı olan doktora öğrencisi. Onun ısrarıyla deney 6. gününde durdurulmuş. Zaten Profesör Z de, "bu kız olmazsa her an Dünya'yı ele geçirip kötü şeyler yapabilirim, bana hakim olsun" diyerek o öğrencisiyle evlenmiş.
Filmi izlemek isteyenler için link bırakmak isterdim. Tavsiye ediyorum hem konusu itibari ile farklı hem de ilginize çekecek şeyler mevcut.
|
