Bir enflasyon yaygarasıdır gidiyor enflasyon olacakmış vs vs. Olabilir mi olamaz mı bilemiyoruz. Öncelikle enflasyon talebe göre artar. Küresel tüketim dip yapmışken enflasyon nasıl oluşacak ?
benim gördüğüm dünyada enflasyondan çok şuan deflasyon veya bazı sektörlerde stagflasyon sürecinde olduğumuz zira tüketim dip yapmış duruma fiyatlarda sürekli aşağı gidiyor. fiyatları artış gösteren sektörlerinde tadı tuzu yerinde değil.
Bu ay dikkat ettiğim patates, soğan fiyatları düşüş kaydetti aynı şekilde buğday fiyatları da korona sürecinde bir müddet artsada yüksek üretim ve düşük tüketime dayalı düşüşünü sürdürüyor. Petrol fiyatları da aynı şekilde son yıllarda sürekli düşüyor, turizm sektöründe ise dünya iyiye gittiği söylenemez.
Aynı şekilde Avrupada otomobil satışları çok ciddi düşüşler kaydetti, ülkemizde son aylarda ise geciken bir talep piyasaya yansıyor.
Peki Stagflasyon mu Enflasyon mu Deflasyon mu yaşıyoruz?
Bazı ekonomistler paralar basılacak enflasyon olacak vs vs diye sürekli dikkat çekse de görünürde yaşananların deflasyon veya stagflasyon olduğu kanısındayım.
Cevap vermeden önce terimle tekrar gözden geçirelim.
Enflasyon: Fiyatlar genel düzeyinin artışını ifade eder. Halk içinde bilinen şekliyle her şeyin fiyatının artmasıdır. Ama temel etkiyi yaratan şeylerin başında "ekonominin büyümeden" para miktarının yani emisyonun artmasıdır.
Deflasyon: Teknik olarak enflasyon kelimesinin tersidir ama sadece parasal daralma değil, işsizlik, negatif büyüme gibi etmenlerin daha fazla hissedilmesine dayanır. Yani emisyon etkisi azdır.
Stagflasyon: Bunu açıklarken önce enflasyon ve işsizlik arasında ilişkiden bahsetmek gerekir. Normal koşullar altında işsizlik azalırsa, enflasyonun artması beklenir. Yani ters orantı vardır. Bunu da basit olarak şöyle açıklayabiliriz. İşsizlik azalırsa, gelir elde eden kişi sayısı artar ve gelir elde edenler talebi arttırır. Talep artarsa ve arz sabitse fiyat yükselir ve enflasyon doğar. Tersi de geçerlidir.
Stagflasyon aslında bir çarpıklığı anlatır. Ekonomide işsizlik azalırken de fiyatların düşmesidir. Burada fiyatların düşmesi iyi bir şey gibi görülmemelidir. Talebin daralması sonrası ekonomide resesyon yani küçülme beklentisi oluşur ki bu tam bir sarmaldır ve sarmal büyüdükçe etkileri artar. İçinden çıkılması zor bir süreçtir! Şöyle ki ekonomistler her zaman enflasyonu, stagflasyona tercih ederler. Çünkü enflasyonu düşürmenin yolu vardır, stagflasyon dipsiz bir kuyuya benzetilebilir...
Şimdi soruya gelelim.
Dünya genelinde Corona virüs sonrası bir küçülme beklentisi ortaya çıktı. Bu hem insanların evlerinde kaldığı uzun sürede talebin azalmasından hem de ortaya çıkan işsizlik verilerinin artmasından kaynaklanacak bir deflasyonist etkiyi işaret ediyordu. Büyük ekonomiler bu noktada durgunluk oluşmaması için parasal genişleme yoluna gittiler.
Normal şartlarda enflasyonist etki yaratabilecek bir süreci ortaya koydular ama bunu aslında deflasyon=enflasyon arasında bir denge kurmak için yaptıklarından doğru yönetilen bir para politikası burada sorunu minimalize edecektir.
Büyük ekonomilerde stagflasyonun oluşması pek olası değil. Çünkü stagflasyon ekonomideki yapısal bozukluktan doğar. E verilen örneklerde büyük ekonomilerin pek de bir yapısal sorunları olmadığını biliyoruz. Ekonomisi bıçak sırtında seyreden ülkelerde ise yapısal bozukluklar, işsizlikte yaşanan artış ve enflasyon bir araya gelirse işte o yukarıda bahsettiğim dipsiz kuyu yolculuğu başlayabilir. Burada çok kritik bir para politikası ve talep üzerine destek programları yapılmalıdır. Ama özellikle işsizlik rakamlarına çok dikkat etmek lazım. İşsizlik artarsa, üretim düşer, talep düşer, düşen üretim sonucu mal kapanın elinde kalacağından fiyatlar yükselir ve istenmeyen o manzara ortaya çıkar.
Büyümeden para basmamak esastır ama büyürken para miktarını azaltırsanız paranızın değeri artar. BKZ= USD'nin son 2 yıllık tablosu! ABD ekonomisi güçlenirken, FED parasal daralma politikası izledi bunun sonucunda da USD tüm dünya paraları karşısında değer kazandı. (€ hariç diyebiliriz çünkü benzer bir politikayı Avrupa Merkez Bankası'da izledi).
Buradan hakkında konuşması kolay şeyler olsa da bu süreçlerin yönetimi oldukça zordur.
Ülkemiz için durumun ne olacağını yıl sonuna doğru gözlemleyeceğiz. Enflasyon oluşması için parasal bir genişlemeden bahsetmek gerekir öncelikle ama buna dayalı veriler henüz elimizde yok. MB para basar, işsizlik artarsa sıkıntı olabilir. Umarım yaşanmaz bu dediğim.
