Malum son günlerde Londra piyasasındaki usd-tl swap faizleri %1000 seviyelerini aştı.Akabinde Bist 100 ağustos 2016'dan bu yana günlük en büyük %6 ile değer kaybı yaşadı.Peki bu swap faizlerinin bist 100 ile ilişkisi nedir? Konuyla ilgili belli platformlarda belli açıklamalar yapılmış olsa da "Ekonomi" başlığında konuya vakıf olmayanları da göz önüne alarak dilim döndüğünce derleyici bir inceleme yazısı yazma gereği duydum.Buyrunuz:
Öncelike swap kelime anlamı olarak değiş-tokuş yani takas demektir.Günümüzde ise bir türev piyasa işlemi olarak geçmektedir.Örneğin diyelim ki elinizde Tl varsa onunla direkt dolar almanızın bir maliyeti yoktur elbette.Fakat elinizde tl yoksa ve bunu ödünç/borç alıp karşılığında dolar ile swap/takas ederseniz bunun bir maliyeti haliyle olacaktır.Çünkü borç alıyor ve aldığınız o borçla (tl) başka bir para birimi üzerinden (dolar) spekülasyon yapıyorsunuz.İşte bu noktada swap faizi de tl’si olmayan birinin tl alıp onu açığa satıp(shortlayıp) dolar almasının maliyeti olarak belirlenmektedir.
Shortlamak veya longlamak kafanızı karıştırmasın.Longlamak, bir şeyi yükseleceğini öngördüğünüz için satın almaktır.
Shortlamak ise elinizde olmayan bir şeyi düşeceği öngörüsü üzerine satmak demektir.Elinizde olmayan bir şeyi de satamayacağınıza(short yani açığa satamayacağınıza) göre onu öncelikle ödünç almanız gerekecektir.
Swap işlemine örnek olarak diyelim elinizde (bu bir banka da olabilir tabi) Amerikan doları varlığınız var ve Türk Lirası cinsinden borcunuz var.Aynı zamanda amerikan dolarının, TL karşısında değer kazanmasını bekliyorsunuz ne yapabilirsiniz? Bu durumda yapabileceğiniz ilk şey amerikan dolarlarınızı TL'ye çevirerek borcunuzu ödemek olacaktır.Fakat bu durumda eğer gerçekten amerikan doları, TL karşısında değer kazanırsa belirli bir kayba uğramak olasıdır.Oysa swap yaparak bu olası kötü senaryoyu önleyebilirsiniz.Şöyle ki ; bulacağınız bir alıcıya siz o günkü parite üzerinden dolarlarınızı verip karşılığında TL alırsınız. Aldığınız tl ile borcunuzu ödersiniz.Karşı tarafla amerikan dolarının faizini, TL'nin faizini ve vadeyi belirlersiniz.İşlemin vadesi geldiğinde anlaşılan faizler üzerinden karşı taraf size dolarınızı geri öder siz de yine karşı tarafa olan tl borcunuzu ödemek için o günkü parite üzerinden elinizdeki dolar ile tl alırsınız ve borcunuzu ödersiniz.Kısaca bu işlemi yaparak doların yükselmesinden uğrayabileceğiniz kaybı bertaraf etmiş olursunuz.Genelde türev piyasalarda yapılan swap işlemleri bu şekilde süregelmektedir.
Bu açıklamalardan sonra swap ile Bist ilişkisine dönecek olursak...İşte bu noktada Londra'daki bankalar (ve bireysel yabancı yatırıcımlar) geçtiğimiz günlerde ellerindeki tl portföyünü satıp dolara döndüler.Fakat bu bankaların gerek başka Türk bankalarına olan tl ödeme yükümlülükleri, gerekse Türkiye'deki riskleri göz önüne alarak daha önceden gerçekleştirdikleri swap işlemlerini iptal etmek istemeleri (swap'a örnek verirken vurguladığımız üzere, yabancı bankalar tl alıp Türk bankalara dolar veriyordu) sebebiyle Türk bankalarına tl ödeme yapma gereklilikleri sebebiyle tl fonlamaya ihtiyaç duydular. Ancak TCMB'nin almış olduğu kararlarla tl likiditesi kısıtlanmıştı ve likidite eskisi kadar bol değildi.Bu genelde nadir görülen bir savunma durumuydu ve Türk lirası bir anda değerlendi, çünkü bir çok banka eski swapları geri döndürmek için tl ye ihtiyaç duyuyor ama piyasada ise bol miktarda tl bulunmuyordu.Bu oluşan aşırı talep karşısında tl bulabilmek adına tl'ye ödeyecekleri faizi arttırdılar ve bu işlemleri Türk bankaları ile yaptılar. Ancak Türk bankaları tüm ihtiyacı karşılayacak kadar fonlama veremiyorlar.(Malum BDDK'nın yerli bankalara koyduğu sermaye sınırlaması durumundan ötürü).
Dolayısıyla Londra'da tl'ye ihtiyaç arttıkça tl'yi almak için ödenmesi gereken faiz her geçen gün artmakta.Özellikle seçim öncesi yaşanan bu durum kısa vade için dolar kurunu düşürme yönünde olumlu gözükse de, uzun vadede yabancı yatırımcıyı ülkemize küstüreceğini düşünüyorum.
Bir başka ifadeyle tl’nin dolar karşısında düşüşüne spekülatif oynayan yabancı yatırımcı fena halde ters köşe oldu."Oh daha beter olsun bu dış mihraklar!" diye düşünebiliriz ama maalesef kazın ayağı öyle değil saygıdeğer arkadaşlar.Kaldı ki Merkez Bankasının (TCMB) tl'nin yabancıya likidete vanasını kısması ve yukarıda da belirtildiği üzere BDDK'nın yerli bankaların swap işlemlerinde sermayesinin en fazla %50 (BDDK'nın son kararıyla %25 seviyesine indirildi) oranında tl borç verme sınırı da bir yere kadar etkili olacaktır.Tam bu noktada sürekli dile getirilen sıcak paraya (yabancı sermayeye) ne kadar muhtaç olduğumuzu unutmamamız lazım.
Kaldı ki Bist 100'de (yerli borsamızda) sermayesi olan yabancı yatırımcı, uluslararası swap piyasalarından tl bulma maliyeti fırlayınca elindeki bu Türk varlıklarını satıp bir şekilde tl bulmaktadır.Yani borsa’da Türk şirketlerine yatırımı varsa onları satar tl bulur ve akabinde borsamız çakılır, keza dün olduğu gibi.Malum ağustos 2016'dan bu yana borsa (bist) en büyük %6 ile düşüş yaşayıp adeta bir rekor kırdı.Günün sonunda olan bize yani yerli firmalara ve de bu firmalarda hissesi olan yerli yatırımcıya (yerli sermayeye) da oldu.
(Sert yükselişin akabinde düşeceği belli olan doların peşinden 2-3 lira kazanayım diye sürü psikolojiyle onu almaya koşan yurdum insanının kaybını saymıyorum bile.Olan maalesef yine yerli küçük yatırımcıya oldu bu süreçte.Bununla ilgili Charles Mackay, Joseph De La Vega yazarlarına ait Ali Perşembe ve Levent Cinemre'nin çevirisiyle "Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar ve Kalabalıkların Çılgınlığı ve Karışıklığın Karmaşası" adlı faydalı bir kitap da mevcut.İlgilenenler okuyabilir.)
Buna ek olarak yabancı yatırımcı borsadaki satışından sonra elinde Türk tahvili varsa gerekirse onu da satar tl bulmak için. Tahvil satılınca da ne olur, tahvil fiyatı düşer, ucuzlayan tahviller de faizi ateşler/dramatik şekilde yükseltir.Peki faiz artarsa ne olur? Borçlanma maliyeti artar ve yatırımlar dışlanır.Diyelim fabrika açacaksınız ve yerli bir bankadan personel,arazi,araç-gereç vb. giderleriniz için borç almanız gerek.Piyasada faizlerin bu şekilde arttığını görünce yatırımınızdan da vazgeçerseniz,yani dışlanmış olursunuz.
Dışlama Etkisi/Crowding OutSonuç itibariyle ekonomi hassas dengeler üzerine kurulmuş bir bilim dalıdır.Seçim kaygısıyla günü kurtarmak için terazinin kefeleriyle kafanıza göre oynamaya kalkarsanız ileride oluşacak dengesizliklerle de uğraşmak zorunda kalırsınız ve maalesef ki kalmaktayız.Umuyorum uzun vadede okyanus ötesinden gelen bir twitle veya son dönemde yaşadığımız swap kriziyle borsamız da dahil yerli ve milli paramız bu kadar dalgalanıp bizleri yerimizden hop oturup hop kaldırtmaz(!)
Konuyla ilgili bilgilendirici bir video:https://www.youtube.com/watch?v=aeCSIvkkP9o
